Nola ikusten duzu kanpotik Guggenheim anpliaziorako proiektuari buruzko eztabaida?
Buelta asko eman dizkiot honi. Egia esan, saiatu naiz proiektuaren aldeko argudioak bilatzen alde batera eta bestera, ez; eta oso zaila egin zait. Oso kezkatuta nago horrekin: kezkagarria oso iruditzen zait gertatzen ari dena, gainera, atzetik datorren zerbait delako, ez bere momentuan. Nik ezagutu nuen baita ere, orain dela hamabost urte, Sukarrietan sortu zen proiektua, borobil bat… Historia hori guztia, ez? Orduan bertan moztu zen, baina ezberdintasun handiak aurkitzen ditut bi kasu hauen artean eta gaur egungo honetan. Proiektu honi buruz daukadan esperientzia guztiak kezkagarriak dira zentzu askotan. Alde batetik, kazetari bezala, ez dut batere gustuko nola zabaltzen ari den informazioa.
Zelan gestionatu da hori guztia?
Oso gaizki komunikatu da, eta esango dizut batez ere: zergatik? Globo-sonda asko zabaldu direlako. Pausu ezberdinak eman dira. Nik ulertzen dut oso proiektu handia dela, infraestruktura handi bat, dirutza behar da; bueno, nire ustez beste modu batera egin zitekeen. Baina kazetari bezala, azken garaian gertatu zaiguna da oso modu zakarrean egin dela —esan nahi dot—. Hedabideei begiratuta, ikusita dago filtroa: funtzionatu du hori. Proiektua zer den ez dakigu —ezta aurkezpen bat egin—; ze proiekturik ez dago? Ez, bale, ulertzen dut hori; baina Diputazioaren aldetik —batez ere— gertatu dena da biltzen izan direla bilera itxi batzuk, hedabideei deituta, eta globo-sonda bezala bidali direla. Hedabide batzuk deitu eta bileretara joan. Niri ez zait tokatu: deitu nindutenean, ezetz esan nuen; ez zitzaidan iruditzen. Esan nahi dut zerbait: uste dut horretan akatsa izan dutela, eta horri buelta bat eman beharko lioketela erakundeek. Horrela ez dira gauzak egiten: ez filtrazioak egiten, ezta globo-sondak bidaltzen, ze kalterako da. Nik nire esperientzia profesional osoan sekula ez dut ezagutu bilera itxirik hedabideei —dagoen dagoen—, oso kohesionatua dagoen proiektu baten inguruan informazioa zabaltzeko; bilerak itxi batzuk sortu eta hedabideak modu batean horretara bultzatu… Ez: gu horretan sartu? Hori sekula ez dut ezagutu, ez aurrekoan, ezta ere.
Zeri egozten diozu?
Urduritasunaren seinalea da, zalantzarik gabe, eta horrek kezkatu egiten nau. Erantzun handia egon da eta, agian, igual minimizatu egingo dute. Baina ni inguruan bizi naiz; Durangaldean bizi naiz; ez naiz bertakoa —Gipuzkoakoa naiz—, eta proiektuaren kontrakoa esaten badizut, kulturgintzan ez diot inori kulturaren proiektuaren alde hitz egiten entzun; ez dut ikusi inor defendatzen, bakarrik parte hartzen duten erakundeen inguruko horiek, eta oso gutxi. Eta, orduan, urduritasun handia dago zentzu horretan: zein proiektu da, nola aurrera atera nahi da, hainbat gauzengatik… Guztiok dakizuena. Baina, nahi baldin baduzu, hitz egingo dugu gero. Komunikazioan egon dira baita ere adierazpen oso arraroak; nahasmen handia egon da horren inguruan. Gero, politika nahastu da, baita ere hauteskundeak egon direlako. Orduan, kultur proiektu baten inguruan —eta herri bezala baldin badaukazu proiektu kultural bat, herria sortzen duena (kulturak herria sortzen du, ezta?)—, horren inguruan behar duzuna da, lehenengo, gauzak transparentea edo garbia izatea; urduritasunik ez sortzea: orduan ez da guztion proiektu kultural bat izango. Ez: horixe da batzen gaituena, eta ez dute eskulturaren mundua bertan parte hartu, ez herritarrok ere. Eta egia esaten badizut, saiatu naiz elkarrizketa hau nola neukan, kontuan izanik kulturaren inguruko jendeari, baita hedabideetako lankideekin hitz egiten ari naiz, eta oso sentsazio arraroak daude honekin: erabat kontra edo erabat konforme ez gauden askok —nola egiten ari diren, gauzak filtratu… Nik zer dakit—: izan dira gauza batzuk, lotsagarria. Zentzu horretan, prozesu hau oso interesgarria iruditzen zait: ni ez nago kontra; nik uste dut jendeari entzun behar zaiola. Gero, arazoa da zer egiten den jasotako erantzunarekin, ez? Baina, bueno, bide bat zabaldu da zentzu horretan eta, bueno, niri oso interesgarri iruditzen zait bide politikoak, kulturalak, mota guztietakoak zabaldu, entzute-prozesu hori zabaldu beharko litzatekeela gizarte osoari, eta kasu egin entzute-prozesu honetatik ateratzen den emaitzari, bakarrik.
Zure ustez, zer dago horren atzean?
Beldur handia. Dirutza suposatzen duen proiektu bat da. Nik uste dut okertu egin direla askotan. Vidartekin ere hitz egin nuen baita ere —orain dela laurogeita hamargarren hamarkadaren bukaeran—: Guggenheimen, Bilboko Guggenheimen funtzionatu zuen proiektu bat edo museo bat nahi dute, XXI. mendean txertatu; erreserba natural batean —badakigu ez dela parke natural bat, baina erreserba natural bat da orain—. Orduan, gainera, esaten dute ezberdina dela, desberdina: proiektu traktore bat bilakatu eta kultura-motore bihurtu daiteke, baina beste modu batera.
Kultura-motorea bezala aurkezten dela diozu, baina aldi berean aipatzen duzu kulturarekin ez dela lotzen….
Eztabaida turismoarekin lotuta dago erabat. Bilborekin gertatzen ari den zerbait da: Bilboko Guggenheimera doazen turistek ez doaz lehenengo eraikina ikustera, doaz… Hori horrela da. Modelo hori hortxe funtzionatu zuen. Nik zalantza asko ditut, gainera: nik uste dut… Ez, gauza asko daude horren inguruan, baina. Hau orain dela: Bilboko Guggenheimek hamar urte bete zituenean, Bilboko Guggenheim-eko patronatuak bultzatu zuen —pentsatu zuen—: “Bueno, zer egin dezakegu beste aurrerapauso bat emateko?”; orain dela urte dexente erabaki zen Urdaibain; bide batez, ahaldundu… Urdaibain ere bai. Museo bat sortzen du Guggenheimek eskatzen zuena: “Hemen egingo dugu, eta bide batez bultzatuko dugu egoera hau.” Ba, bueno, erreserbaren barnean dago, arazoak ditu: badakigu zer nolako egoeran dagoen Urdaibai eta Busturialdea. Baina, XXI. mendean gaude, eta kultura ez da berdina; kulturen sentsazioa ez da berdina; Guggenheim-arentzat, halako arazo ekologikoak eta halako polemika sortu dezakeen museo batek arazo asko ekarri, ez ekarriko zion. Hori askotan aipatu diot. Nik uste dut Guggenheimen, Bilboko Guggenheimentzat, arazo larri bat bihurtzen ari dela, hori horrela da. Orain ez dakit zergatik jarraitzen duten temati horrekin. Honekin gertatzen dena da ez dagoela informazio argi askorik; filtratu den informazioa da batez ere, eta daukaguna bozetoa da: hedabideetan filtratu zaiena edo bilera horietan eman dena. Gero jakin izan dugun zerbait, transparentzia gutxi; baina ni ez dakit.
Aipatzen duzun arazo guztiekin, zergatik uste duzu mantentzen direla aurrera eramateko ahaleginak?
Galdera hori uste dut funtsezkoena dela. Ez dakit: ezin dizut oso argi erantzun. Nik baditut nire susmoak. Nik uste dut hortxe interes ekonomiko asko daudela tartean, eta pena handia ematen dit hau esatea, baina uste dut atzetik daudela. Alde batetik, Busturialdean eta Urdaibain hain utzita dauden beste hainbat Bizkaiko eskualde bezala: pentsatu honekin lortuko dugula zerbait egitea, baina prestigiodun zerbait da. Eta guzti hori. Baina uste dut atzetik badaudela beste interes batzuk; pena handia ematen dit esatea, baina interes ekonomiko batzuk: konstruktoreak, familia politiko batzuena, eta da oso-oso zatarra. Bai, aipatu ninduzun baita ere: interesgarri iruditzen zait eskualdetik kanpo beste ahots batzuk entzutea; ze nik uste dot ez dela bakarrik eskualdearen arazoa —batez ere beraiena dela—, nik uste dut Bizkaiko arazoa dela, eta herrialdea Euskal Herrikoa baita ere: ze diruarekin egingo da? Eusko Jaurlaritza barnean egongo da; Bizkaiak bakarrik ez dezake. Sentitzen dut, baina ez da horrela. Oso iluntasun handiko proiektu bat da, arazo handiak sortu ditzakeen hau, XXI. mendean. Nik uste dut honi buelta bat eman beharko lioketela. Eta, gero, azkeneko gauza bat: demostratzen ari da —esaterako, Getariako Balenciaga Museoarekin gertatzen ari den bezala— zentro-hiri handietatik kanpo egiten diren museo horrelako antenek ez dutela funtzionatzen. Orduan, eraiki dezagun halako gauza handi bat, ondo jakin gabe… Ez dakigu zehazki zer joango den barruan, ze eduki izango dituen: ez dakigu ezer; eta igual halako inbertsioa egin ostean, halako arazoak sortu ondoren, igual ez du funtzionatuko. Horri buelta bat emango nioke: eraiki erakundea izanez gero, bai.
Aurrera eramatekotan, zeintzuk dira zure ustez erronkak?
Arriskuak: gizarte soziala eta erakundeen arteko, kultura eta erakundeen arteko mozketa handi bat. Hau benetan esango dizut: arazo sozial bat sor dezake. Ez dut esango Lemoizek sortu zuen bezala, baina gizartean, momentu honetan, ez gaude honetarako. Esan nahi dut: mundua dago hankaz gora; krisi ekonomiko bat datorkigu; guzti hau, eta horretan tematzea… Niri iruditzen zait arazo sozial potente bat sor dezakeela. Ni bezala, benetan, buelta bat emango nioke eta begiratuko nuke zer dagoen alde eta ze honek ze alde onak dituen eta ze txarrak. Eta niri balantzan, denak txarrak luze gelditzen zaizkit, eta, bueno, hedabideok ere ez gaude oso pozik proiektuarekin; horrela da gauza, bai.
Ez bakarrik hedabide-perspektibatik, baina igual komentatzen duzu: beste hedabideekin ere ez daude pozik. Aldeko ahotsik ez dut entzun. Hori da harrigarriena. Ariketa hori egin dut hemendik kanpo, baita gure beste kazetari batzuekin, baita kultura-kontuetan eta beste historia batzuetan gabiltzanok. Inor ez dago alde, eta ez dakigu ze motatako proiektua den, ezta ere. Eta egia da aukeratutako tokia… ¡Joder! Nik zer dakit: askok esan du beste toki batean esanez gero agian ezta ere. Gernikan aukeratu izan balute, igual ez zen hainbeste arazorik egongo. Bai, egongo zen arazoa —Guggenheimen beste antena bat delako, ez?—, eta bai: nik uste dut Guggenheimekin oso ondo funtzionatzen ari dela. Egia da, esaten den bezala, agian Bilbo-modelo eredu hori hartuta, hau da, kultura+ekitaldi+aisialdi eredua: horrekin, agian, ehun batekin plof! egin dezakeela; baita ere arrisku hori dauka. Baina bi: hori, non dagoen aukeratutako tokia, eta ze motatako kultur-ez-kultur-aisialdi eredu jarri dituzun marrak… Iruditzen zait atzerakoia; iruditzen zait orain dela hamabost urte pentsatu zuten proiektua dela. Saiatu gara errekerre edo den bezala, eta saiatu direla oraintxe egiten; zaharkitua gelditu zaie. Sentitzen dut, baina horrela da: ez dio ezer. Gainera, kontzeptualki itxia da; leku-beste gauza bat da.
Bilboko aurreko zuzendariarekin hitz egin duzula aipatu duzu, baina aukera izan duzu zuzendari berriarekin hitz egiteko?
Aldaketak ikusten ditut. Sartu berria da; nik aspaldidanik ezagutzen dut bera —Balentziaga Museoan zegoenean—, eta oso emakume interesgarria iruditzen zait, oso atsegina, oso euskalduna. Nik uste dut patata bero bat daukala eskuan, eta ez dakit nola konponduko duen: orain arte, pentsatzen dut lanpostu hori —hau da, zuzendaritza hartzeko— akordio bat izango zuela, eta onartu egin du proiektua nahita-nahiez. Pentsatzen dut karguarekin doan zerbait dela, ze badakit baita ere beste batzuk ez direla aurkeztu arazo hau zegoelako. Hau zentrala da gaur egun; gaur egungo kulturgintzan —ez nuke esango, bakarrik kulturgintza—, egungo gizartean arazo zentral bat da; ez dakit ohartu ote diren. Nahastu egiten du ekologia-daukagun arazoa, kultura eta aisialdia, eta ari da sortzen: arazoa bihurtzen ari da, eta ari gara —esaterako, Bermeon—, kontrolatzen baita ere pisu turistikoak… Honek osagai asko ditu. Ez dakit ohartu ote diren hau dela onena: legeria… Horrela esaten dizut nire iritziz alderdi positiboak… Mirenek marroi-marroia dauka; hori bakarrik esango dizut. Ez diot denborarik eman, baina onartu, onartu du: argi dago; bestela ez zuten izendatuko.
Ez dakigu. Dena dela, proiektuan aldaketak, ñabardurak sartzeko aukera izango duela uste duzu?
Pentsatzen dut guztiok ez garela burugogorrak. Esan nahi dut pertsona arrazionalak garela, ezta? Eta ez dut pentsatzen erakundeen asmo hori izan dela bakarrik: nik zer dakit, begituz doazela zerbait egitea. Eta, bueno, nik pentsatzen dut pertsona arrazionalak garela, eta baita politikoek ere buelta bat eman beharko diote. Ez: bozketan ikusi zen —aurreko hauteskundeetan— zer gertatu zen: beldur handia sortu zuen… Horixe, ez. Eta hortik sortu da dagoen arazo potolo hori Gernikan. Nik pentsatzen dut —nik eskatuko nieke benetan— eta, bueno, ezagutzen ditudanak iruditzen zaizkit erakundeetan dauden kultura-kontuetan… Hitz egin dezatela beren zirkulutik kanpoko jendearekin. Badakizu: askotan sartzen zara zure patronatuan, zure ospea, zure lana… eta entzun zazu ingurukoa. Igual ez dena proiektua kaxoi batean sartu eta beste mota bateko proiektua sortu. Proiektu hau —esaten dizut— orain dela hamabost urte pentsatu zuten, eta gauza asko pasatu dira harrezkero, eta ez dakit herri honen kultura, daukagun egoera, adimen artifizialarekin, krisi egoera… Bi gerrak… Oso momentu erabakiorrean gaude; ez dakit honetan sartzeko beharra daukagun; nik esango nuke ezetz.
Hauteskundeak aipatu dituzu. Zer motatako eragina aurreikusten duzu eskualdean?
Bi aurrekoetan geldiune hori egin izana oso jokaldi ona izan zen, baina oso zatarra. Era berean, esan nahi dut: beldur handia dago. Nik ulertzen dut: oso normala da ez dituzunean gauzak argi egin; ez duzu ari zarenean atzetik… Egiten ari diren mugimenduak atzetik: hau da, bai Muruetan, bai eskualdean. Ez dakit pentsatzen ote duten —batzuetan pentsatzen dut tontoak garela pentsatzen dutela—: horiek, gauzak egiten joango direla, eta gero, ba, hori, ba, onartu beharko dugula. Baina gizartea oso sensibilizatuta dago ekologiarekin eta ultura eta turismoaren eredu bakarraren kontra. A ber, ez dakit nire ignorantziatik: ni Busturialdera asko joaten naiz; hau da, ataskoak beti arazoak daude Gernikan, dagoenean, gainera. Eta esan nahi dot: zertarako sortu behar duzu museo bat, eta zergatik ez? Ez duzu nik erabaki Zamudion bezala, beste mota bateko —gaur egungo eta datozen urteetara begirako— proiektuak eta enpresak bultzatzen? Ez hara eraman… Museo bat dago; zaharkitua sentitzen da; museo berezi bat behar duzu egin, eta igual ez zaizu jendea haraino joango. Ulertzen? Ez… Ulertzen saiatu naiz. Aldeko gauzak bilatzen nituen, kulturzalea naiz; Guggenheimera askotan joaten naiz; ez nago erabat kontra horren kontra, baina proiektu honen kontra… Hala esaten zuten: hamar-hogei urtean batean egingo du pun! Baina bi hauteskundeetan seguruenik mantentzen baldin badute jokaldia hori, prestatuta dago. Eta hortik esaten dizut: beldurra dago botoen jaitsiera; ze eragina izango duen beronen irudian alderdi bezala —PSOEn—; nik uste dut ere oso mingarria izango dela. Baita ere, ematen ari dio babesa Madrilen jasotako izandako… Badakizu, historia guzti horiek bote egingo dute, eta igual momentu batean izango dituzte manifa handiak Guggenheimen aurrean, eskualdean, eta inork ez du horrelakorik gustuko. Ni, egia esaten dizut, espero dut Bilboko Guggenheimek botako duela atzera; jende askok pentsatzen du hori. Nik uste dut bultzatu-bultzatu eta proposatu Bizkaitik egin dela: gure zilborra begira gaude; hemen, baita ere Bizkaikoa-Gipuzkoakoa… Baina nik esango nuke ditudan datuengatik Bilboko Guggenheim-eko Patronatuak eta Bizkaiko erakundeek bultzatutako proiektu bat dela, eta Guggenheimi ondo datorkio apuntatzera, baina ikusten duenean arazoak ekar ditzakeela… Nik zalantzak ditut; nik uste dut ez dakit… Beldurra ematen dit esatea egingo den ala ez, baina nik gomendatuko nieke ezetz. Eta entzute-prozesu honetatik ateratzen den emaitzei ez diezaiotela entzungor egin. Gizarteak sinestezina izan behar du: erakunde-basea ez da partidu bat. Orduan, herri bat sortzen ari baldin bagara —eta nik errebindikatu: baita ere, ez bakarrik eskualdekoa—, hau ez da proiektu bizkaitar bat: hau da proiektu bat, naiz esaten dena, ez orduan baino… Hor sartu behar den dirutza ere eragina du besteengan, eta honek behar du maila asko, belarrezko, eta jende askorekin hitz egin: ez beraien artean bakarrik.
Etorkizunera begira, Guggenheimez aparte, ze nolako ikaskuntzak atera ditzakegu honelako eztabaiden kudeaketatik?
Oso behar-beharrezkoa dela transparentzia: hemen egon ez dena. Oso-oso beharrezkoa, ze horrelako proiektu handiak eta herriko-herrialdeko proiektu-proiektuak ezin dira aurrera eraman hau egin den bezala. Ez dut esaten borondate txarrez egin denik: nik ez diet… Baina ezkutuan, gauzak atzetik aldatzen, sentsazio bat sortzen du gizartean: mesfidantza sentsazio bat, ez bakarrik gizartean, baita komunikabideetan, baita ere orokorrean. Dena… Eta ikasi beharko zen. Nik uste dut entzute-prozesuarena oso garrantzitsua dela; gehiago zabaldu beharko litzatekeela. Ni ez nago ados entzun izan dut jendea kontra dagoela: “Ezertarako balio izango du?” Nik esaten dudana da: behin galdetu dizutena, behintzat, erantzun ezazu, ez? Niri oso garrantzitsua iruditzen zait hau; egiten ari dena, hori horretan. Baina entzutetik aparte, nik uste dut ekologia eta gure natura —eta gure batez ere gizarte ereduei lotutako proiektuak— proiektuen adostasuna zabalagoa izan beharko litzatekeela, lehenengo politikatik hasita: hau da, zenbat eta alderdi gehiago ados egon, hobeto, ez? Eta hortik hasita eta geroago gizarteratu. Goitik-beherako bertikalitate hori bakarrik ez du balio: XXI. mendean gaude eta sare sozialen garaia. Gustatuko litzaidake hori: pixka bat fokua zabaldu dezatela erakundeen aldetik. Mesedez, jokoa azaldu: ez gaude kontra. Ni, egia esan, iritsi naiz… Balantzan jarri dut, eta iritsi naiz puntu batera: ez nago ados, ez museo-proiektuarekin bakarrik, baizik eta orokorrean, azken hamarkadetan kultura eta gizartearen inguruan dauden adostasun faltagatik. Eredu bat behar dugu, bestela pikutara goaz —euskararekin egingo den bezala—. Lehengo unean iragarri zuten: kulturaren inguruan denaren inguruan egin behar da zerbait.