Zure ustez, zer da gertatzen ari dena momentu honetan, gauzarik inportanteena?

Eztabaida honetan badakit Busturialdeak momentu garrantzitsu bat bizi duela momentu honetan, ez bakarrik Guggenheim proiektuan. Nik Guggenheim proiektuari buruz berba egingo dut. Horretan emango dute elkarrizketaren zatirik handiena, baina badakit momentu honetan bere egoera ekonomikoa suspertzeko plan bat martxan dagoela. Badakit alde hori garrantzitsua dela, baina ni ez naiz ikusten gai plan horretan ekarpen handirik egiteko. Uste dut badagoela jende bat horretan askoz ere ideia hobeak dituena eta adituak direna horretarako. Nik esan dezakedana da eskualdeak zer behar dituen. Beharrizan horiek ezagunak dira hemen. Begira ze mendetan gauden eta ez daukagu urik, eta beste saneamenduarik gabe daude toki batzuetan. Orduan, horrelako beharrak daude. Niretzako momentu honetan garrantzitsuena Guggenheim Urdaibai proiektua da. Niretzako proiektu honek Busturialdea hankaz gora jarri dau eta, gainera, inongo informazino barik. Eta hori da niretzako okerrena. Hau komunikabideetan bota diguten bonba bat da, eta bakoitzak hartu behar izan dau ahal izan dauan moduen.

Zeintzuk dira inpaktuak?

Gaztelugatxe ezagututa, Gaztelugatxen gertatu dana ezagututa, nik ezin dot neurtu honek zer ekarri dezakeen. Gaztelugatxe niretzako oso garrantzitsua da. Bermeon euki dauan ondorioa oso garrantzitsua da, eta ez positiboa, negatiboa. Eta hau konparatzen badot Gaztelugatxerekin, niretzako txikikeria bat da Gaztelugatxe. Garrantzirik kendu barik, baina txikikeria bat da honek ekarri dezakeenarekin, eta esan ahal dot ingurumen kalteetan baita be. Gaztelugatxe urtero zarratzen da konponketak egiteko. Eta Gaztelugatxe harkaitza da. Harkaitza zementuarekin konpontzen dogu. Baina biosfera erreserba batean egingo ditugun kalteak zerekin konpontzen ditugu? Nik beti esaten dot hau. Balorazio hau norbaitek egin dau?

Zer egin daiteke ez gaudena egiten?

Lehenengo gauza, instituzioek egin behar dutena. Erakundeek egin behar duten lehenengo gauza proiektua mahai gainean jartzea da. Zelan egon ahal gara proiektu baten inguruan eztabaidan, proiektu baten inguruan gure iritzia ematen, instituzioek ez dutenean mahai gainean jarri? Proiektua eskatu da beti eta beti ukatu egin da. Beti, esan nahi dut, 2024an esan dute ez dela proiektu bat, ideia bat dela. Uste dut ja hori ezin dela izan aitzaki bat, ezta errealitate bat, ez da sinestu genezaken zerbait. Guggenheim Museoak Bilbon bere webgunean zintzilikatuta dauka proiektua.

Horretaz zer deritzozu?

Niretzako lotsagarria da. Lotsagarria da museo pribatu batek zintzilikatuta edukitzea proiektua, eta erakundeek —diru publikoarekin proiektu hori subentzionatuko dutenek, ordainduko dutenek— proiektuaren inguruan herritarrei informaziorik ez ematea. Niretzat hori ulergaitza, eta ulergaitza denez, niretzat hori da lotsabakokeria bat. Instituzio bat esanez herritarrei museoaren gunean sartzeko proiektua ikusteko? Nik hori ez dut ulertzen. Nire ordezkaria zara. Nire interesak defendatu behar dituzu eta esaten dozu webgune batean sartzeko? Zuk ez doztazu azalduko? Nik ez dot ulertzen, baina berriro diñot: erakundeek hor erantzunkizun handi bat daukie, ze dirua publikoa da. Momentuz ezagutzen duguna finantziazio osoa publikoa da. Erantzunkizun bat daukazu. Diru hori Lehendakariak berak esan zuen, diru publikoa finitua dela. Finitua bada, aukeratu egin behar da non inbertitu, eta aukeratu dozue non inbertitu. Ostras, herritarrei esaiozue. Zer? Zergatik? Niretzako egiten ari den guztia ez da onargarria. Prozedura ez da onargarria.

Niretzako lehenengo kritika hortik dator. Gero erabakitzea museo bat behar duela Busturialdeak, Busturialdearen beharrizanak, beharrizan errealak kontutan euki barik. Orokorrean nabil. Ez nabil Busturialdeko hogeita bat herri, bakoitzak dituen beharrizanak, ez nabil horrekin. Baina danok ikusten dugu Busturialdeak orokorrean udan urarekin zelako arazoak dituen, saneamenduarekin zelako arazoak dituen, industria gunea daukagun lekuan. Muxikan hantxe daukagu saneamendua amaitu barik. Ontxe Losal atarako duzu Gernikatik, Losal dagoen lekua errekalifikatu egingo duzulako. Museo bati lekua egiteko enpresa erreal bat aterako duzu Gernikatik, eta berarekin batera beste bost. Hau errealitate bat da, Aldundia dago honen atzean eta Aldundia ez da konturatzen enpresa hauek eramango dituen lekuan saneamendua amaitu barik dagoela? Ez dakit, lehenengo ez dira azpiegiturak eta gero gerokoak? Uste dut alderantziz egiten ari direla gauzak. Lehenengo azpiegiturak atondu behar dira herriarentzako, herritarrontzako, eta gero ikusiko dugu kanpokoei zer eman ahal diegun, zer eskaini ahal diegun. Baina lehenengo herritarrak, nik uste dot hori ez dela zaindu. Kanpora begira gabiz, eta uste dut ez dela begirada egokia, ez egiten ari diren prozesua ez da egokia, eta horrek beraien jende asko kontra jarri dute, ze inork ez du ulertzen gertatzen ari dena.

Eta proiektu hori planteatuta dagoen moduan egiten bada, nori egiten dio kalte?

Nik uste dut biosfera erreserba batean horrelako proiektu bat ez da onargarria. Azkenean, holako proiektu bat, turismo masiboan oinarritutako proiektu bat da. Eta berdin da esaten badigute kontrolatua izango dela. Berdin da. Gauza bat da zure nahia zein den. Zure nahia da Gaztelugatxen mila eta hirurehun pertsona joatea egunero. Hori da zure nahia eta errealitate bat da. Mila eta hirurehun pertsona doaz tiketarekin, baina bost mila pertsona doaz tiket barik, eta hori da errealitate bat, ze SOS Gaztelugatxe han egon da. Eta hara etorri direnak Aste Santuan eta aurreko astean, 2022an elkarrizketatuak izan ziren eta lautik bat bakarrik dator tiketarekin eta beste guztiak heldu egiten dira leku horretara, horrek suposatzen duen guztiarekin. Eta hemen gauza bera gertatuko da, nahiz eta zuk borondaterik onena eduki. Zuk ekarri nahi dituzu ehun eta berrogei mila, ehun eta berrogeita hamar mila pertsona? Hori da nahia. Eta gero errealitatea da beste bat. Zelan kontrolatuko dute nor ibili daitekeen paseoan? Gernikako “Corte de la ria” deitzen jakonarekin? Ontxe momentuan Urremendik berak esan du urtean berrehun mila pertsona dabiltzala pasioan, balizatuta daudelako han dauden ibilbidetxoak. 200.000 horietatik %60, 120.000 sartzen dira bihotzera arte, zaurgarria den lekura arte. Zuk hau gehitu nahi dozu? Zelan kontrolatuko dugu guzti hori? Gaztelugatxen moduan? Gaztelugatxen tiketa ez badekozu ezin zara sartu hara. Oin ezin dot joan, zer egingo jake gernikarrei? Gernikarrei eta inguruko jendeari hori erabiltzen dutena paseorako, jubilatuak. Zelan kontrolatuko da hori? Nortzuk bai, ibilbide horretatik, nortzuk ez? Niretzako hori inkongruentzia asko daude. Landu bako gauza asko daude. Eta ez dot uste soluzio erraza daukienik. Ze ikusten dugu Gaztelugatxen zer gertatzen ari den, eta Gaztelugatxek sarrera bakarra dauka. Gure ibilbide honek, proiektu honek, sei kilometro hartzen ditu, eta sei kilometro horretan hogeita hamar sarrera daude? Zelan kontrolatuko ditugu sarrera guzti horiek? Muruetatik daudenak, Forutik daudenak, Gernikatik daudenak, Arteagatik daudenak. Sarrera guzti horrek zelan kontrolatuko ditugu? Zarratu egingo doguz? Bertokoen kalterako izango da kontrola? Beti amaitzen dugu horretan. Orduan ez dago eginda, baina eske egitea gatxa ikusten dot.

Nori egiten dio mesede?

Azkenean erabilera emango diotenei, ezta? Eta azkenean nik oso argi daukat. Nik beti esaten dot horrek sortuko dituen lanpostuak, lanpostu benetako duinak, izen eta abizena edukiko dute. Geldituko direnak herritarrentzako, zeintzuk izango dira ba? Bilbon daukagun egoera berdina. Gida lanak, garbiketa lanak, segurtasun lanak, eta horrek dira prekarioak diren lanpostuak, eta gehienetan emakumeek egiten dituztenak. Garbiketa guztixek emakumeek egiten dute, eta zaintza lanak, begirale lanak, danok ezagutzen dugu hor dagoen perfila. Ze azkenean dira beste leku batzuetatik onartu ez diren pertsonak. Eta beraiek holan esaten dute, eta azkenean dana aprobetxatzen da agintzen duena, soldatak izaten dira diren modukoak. Prekarioak orokorrean, eta lanpostu onak ez dira izango gure herritarrentzako. Nik hori oso argi daukat. Hemen ez dute egingo lan poltsa bat jakiteko nork eramango duen horren zuzendaritza. Ez da Busturialdetik irtengo. Orduan, lanpostuak bai ekarriko ditu. Zenbat duinak? Zenbat prekarioak? Eta duinak, gehienak, jada izen eta abizenekin. Hor betiko moduan batzuk aterako dute, ikusten ari gara. Busturialdean orokorrean bajuak, herrietan dauden bajuak, alokairuak kendu egin dira eta orain etxebizitza turistikora bideratzen ari dira. Gizarte moduan be ez dugu jakin erantzuten. Ez dugu jakin erantzuten eta honen erantzuleak ez dira ez Aldundia, ez Eusko Jaurlaritza. Geu, eta ez dugu jakin honeri erantzuten. Espekulazinoa, geu ari gara espekulatzen kontu guzti honekin. Gizarte moduan guk ere ahulguneak ditugu eta horretaz aprobetxatzen dira asko, eta gero irabaziko dutenak, gutxi.

Testuinguru honetan, honetaz hitz egitea interesgarria ikusten duzu? Etxebizitzaren kontuaz.

Etxebizitzaren kontua arazo bat da hemen. Bermeon ez dago momentu honetan. Begiratzen baduzu, Bermeok lau-bost inmobiliaria ditu, begiratzen badituzu inmobiliaria guztiak, ez dago etxe bat alokatzeko, eh! Ez dago. Gure gazteek ez daukie aukera hori eta gero egiten ari diren etxeak hor, adosatuak eta dira. Eta klaro, gazteen esku eztauz. Orain gazte gehienak hemendik kanpo irtetzen ari dira, Mundakan gauza bera eta Gernikan gauza bera. Orduan, eskualdea orokorrean luxu bat bihurtzen ari da gazteentzako gauza bategatik eta besteagatik. Baina hor badago Guggenheim deia. Guggenheim deiak eraman du gizartea espekulaziora eta espekulazio horrek ondorio asko eduki ditu gizartean, gure gazteentzako, batez ere. Gazteak edo bizitza zerotik hasi behar duten pertsonentzako, ez da gazteak bakarrik. Orokorrean gazteak, baina beste jende bat badago egoera horretan. Gai garrantzitsua da. Gero horrek ondorioak ditu. Gazteak hemendik irtetzen badira, euskara eramaten dute beraiekin. Gure kultura eramaten dute beraiekin eta ekartzen duguna, hemen ari direnak erosten, Mundakan mexikarrak, Bermion frantsesak. Horrek ez datoz gure kulturarekin. Horrek beste kultura bat dakarre. Mundakan atondu dan hotela, Luruna Hotela, mexikar batek atondu dau. Fenomeno dago, ikusgarria da, baina ekarri dituen langile guztiak mexikarrak dira. Bat dauka hemengoa, eta eskatu egin zaiolako. Minimo bat eskatu egin behar zaie.

Hitz egin duzu inpaktu klimatikoei buruz, hitz egin duzu etxebizitzari buruz. Ez duzu aipatu garraioa.

Irisgarritasuna nik banatuko nuke zati bitan Busturialdean: Zornotzatik Gernikara, Gernikatik Bermeora. Adar hori, esango neuke ezker adarra, nahiko ondo dagoela. Gero bere eragozpenak ditu. Kriston karabanak daude irtetzeko eta bueltarako gehiago, Gernika inguruan batez ere. Eta ez dago museorik. Museoa jartzen denean, guretzako gure egunerokotasuna okertu egingo da asko. Hori argi dau, baina uste dot eskumako aldea, goazenean Arteaga, Elantxobe, Ea... hor dagoen garraio publikoa oso prekarioa da eta ez da ulergarria, gainera. Arteagara jotzen badugu, honek dira jendeak dituen kexak. Arteagan, adibidez, jenteak autobusa hartu nahi badu Gernikara joateko erosketak egitera, ez daukie beraiek halako egunerokotasunerako dendarik. Ez daukie. Gernikara doaz. Ordu biro daukie autobusa. Ordu biro. Zu Gernikara heltzen bazara eta Omako basoa bisitatzera joan nahi badozu, kanpotik zatozen edonor izanda, ordu erdiro daukazu autobusa eta dohainik. Nik hau ez dot ulertzen. Ez diñot ez dagola ondo, eh! Nik turista zaintzea ondo ikusten dot, baina ezin dozune herrikoa euki ordu biro autobusarekin. Herrikoa zaindu behar dozu. Nik ez diñot turistari kendu behar zaionik, baina lehenengo zaindu behar duzuna herrikoa da. Holako gauza ilogikoak daude. Orokorrean, garraioa oso eskasa da. Abandonatuta dauden herriak dira. Eara heltzea... Zuk imajinatu Eako gazte bat zarela eta ikasten joan nahi duzula Leioara?

Komentatu duzunetik aparte, zerbait gehiago aipatu nahi duzu?

Inposizioz etorri den proiektu bat da. Gauzak horrela ezin dira egin. Gainera, Biosfera Erreserba honek badauka helburu bat, ezta? Eta helburu hori da gobernantza partizipatiboa, ordun gobernantza partizipatibo horreri ez botzezu atea zabaltzen. Eta halako gauza bat kokatu nahi duzuna Biosfera Erreserbaren bihotz bihotzean. Eta gero manipulazio asko dagoela, esatea proiektu honek ekarriko duela bai lurren deskutzatzea, Biosfera Erreserbaren ongizatea, ez da egia. Ze guk badakigu akuiferoak garbitzeko milioi bat eta hirurehun mila euro jarri ditu Ur agentziak, Eusko Jaurlaritzak, guztiok. Berrogei milioi euro Espainiako Gobernutik lurra deskutsatzeko. Zergatik gezurra esan jendeari? Proiektu honek ekarriko duela lurren deskutsatzea? Proiektu hau ezin dutelako beste era batera saldu. Eta niri hori iruditzen jat gogorra, ze azkenean herritarrak tontotzat hartzen dira eta ez dut ulertzen horren beharrizana. Proiektua lotzen dute ingurumenarekin, eta ez da horrela. Nik daukadan galdera, beti daukadan galdera hori da: “lo que va a poner la Fundacion Guggenheim en este proyecto? ¿Cuánto va a poner? Cero, pero si ya lo sabemos”. Niretzako hori da gogorra. Azkenien danok dakigula diru publikoarekin zer egiten ari diren, ze kontratu guztiak publikoak dira, eta hor dauz, irakurri ditzakegu. Kontua da herritarra ez dala horra heltzen, eta hori erabiltzen dute manipulaziorako, eta hori niretzako da politikak daukan, orokorrian, politikak daukan arazo potolo bat, herritarrak tontotzat hartzea.