Zer gertatzen ari da eskualdean?

Diote prozesuan ari direla entzute-saio hauek, eta badirudi gure ahaldun nagusiak bere ondorio propioak atera dituela. Hori, nire aburuz, prozesua zapuzteko modukoa da, eta horrekin lotuta dago bigarren kezka ere. Guk esaten dugu entzute-prozesu bat eskualdeko jendeari zuzenduta dagoela. Baina printzipioz ez dakigu nola aukeratzen diren hasierako mila pertsona horiek. Niregana, adibidez, inork ez du jo. Ni ez naiz inor, herri txiki bateko biztanle arrunta.

Neure ezagutza akademiko eta profesionaletik hasiera-hasieratik ikusi izan dut proiektu honek ez duela ez hankarik ez bururik. Inposaketa baten antza dauka. Eta hau esaten dut batetik, gobernantza estiloagatik, entzute-prozesu honekin ez duelako zerikusirik partaidetza publikoarekin. Biosfera-erreserbak, bereziki izendatu zirenean, 70eko hamarkadaren amaieran babesguneak izateko beste molde batzuk bilatzeko sortu ziren. Eta horien artean dago partaidetza publikoa.

Gaur egun, ia 800 biosfera-erreserba daude munduan. Gure legeek eta EKP edo "plan rector de gestión" horrek aurreikusten dute partaidetza publikoaren esentzia. Hemen, PADAS izeneko plan bat ezagutzen duzu agian, estrategia sozioekonomiko bat garatzeko. Eta hori da 1998tik aldarrikatu izan dena. Baina dekretua onartu zenetik apenas aurrerapenik izan da, eta geroztik ez da egon partaidetza publikorik.

Eta zure iritziz, nola eragiten du horrek?

Zuek Lehendakari Center honetan badaukazue jakituria nola jarri behar diren abian halako prozesuak, eta hasierako bi kezka horiek plazaratu nahi nituen. Biosfera-erreserbak jaio ziren gobernantza estilo berri bat garatzeko, eta aurkitzen duguna da kolpetik asmo bat, 2008an jada suertatu zena, perretxikoak bezala. Sasoi horretan, Sukarrietako kolonietan egin behar zela, bai ala bai, eta gero Etxanoberen aurretik egon zen beste ahaldun nagusi batek berak esan zuen: "proiektu hau egingo da, bai ala bai".

Nire ustez, hori da gobernantza estilo zatarrena. Hau ez du zerikusirik demokrazia deliberatiboarekin, ez eta XXI. mendeko parte-hartze prozesuekin ere. Hau ez da entzute-prozesu bat. Pentsatzen dut selektiboa dela, eta bestelako herritar batzuk deitu direla, baina beste batzuk, deituak ez garenok, ez.

Ematen du erabaki unilaterala hartua dagoela, eta gainera, entzute-prozesu honek, bere limitazioekin, ez dela loteslea izango. Orduan, nire hasierako kezkak horiek dira. Badaukagu biosfera-erreserba bakarra erkidego honetan, eta 40 urte bete ditu. Ikusten duguna da bere garapenak ez duela zerikusirik bere izendapenaren helburuekin. Antzeman egiten da oztopo bat dela botere politiko eta ekonomiko batzuentzat.

Eta honetan aritu garenok, ikertu dugunok, alderantziz ikusten dugu: potentzialtasun handia dauka. Are gehiago, krisialdi global honetan, biodibertsitatearen galera hizpide dugunean. Babesguneek zeregin funtsezkoa dute une honetan. Dana dala, hari gidari bat badaukazue eta hemendik aurrera galdetegia utziko dizut zuri, nahi duzun moduan erantzuteko.

Zeintzuk dira prozesu honen inpaktu garrantzitsuenak?

Besteak beste, normatiba eskuan hartuta, behin baino gehiagotan errepikatu izan nuen: hau ez da bideragarria. Ez bakarrik biosfera-erreserbaren esentziaren kontra doalako, baizik eta legeen eta direktiben kontra ere bai. Hasiera-hasieratik badago kontu bat oso kezkatua: proiektu hau ez da diagnostiko baten ondorioa. Esan dezakegu okurrentzia bat edo oportunitate-balorazio bat dela. Baina ez da diagnostikorik. XXI. mendearen logikatik urrun dago hau.

Ez da egin beharrizanen azterketarik. Eta han badago mantra bat: hau da jada gainbeheran dagoen eskualde bat. Baina hori, berton bizi garenontzat, ez da beti horrela sentitzen. Produktu interior brutoren bidez ezin dugu dena neurtu. Ongizate kolektiboa ere hor dago. Eta uste dut nahiko altua dela.

Hau da, diagnostikorik gabeko historia bat da. Nire aldarrikapenak bi dira: alde batetik, normatibaren baitan pentsatzea. Hau ez da tribuen garai bat. Eta bigarrenik, zein diagnostiko egiten dugun ikuspegi sozial, ekonomiko eta ingurumen ikuspegitik.

Orain arte ez da aurkeztu proiekturik. Prentsaren bitartez bakarrik jakin ahal izan dugu zerbait. Hori ez da bidezkoa. Ezinezkoa da horrela ebaluazio ganorazko bat egitea.

Badakigu, proiektuak hiru zatitan banatuta daudela, dakigunaren arabera. Bata da balizkoa, trama urbano batean kokatua. Bestea Astilleros de Murueta delako kokapen horretan, bigarren sede modura. Eta bien artean ibilbide bat: bai ibilbidea bera, bai bigarren sede hori.

Eta guzti hori babes bereziko eremu batean kokatua dago. Gainera, Biosfera Erreserbaren zonalde nukleoan, guztiz araututa dagoena. Europar Batasunak 1992ko Zuzentarauaren bidez eta Natura 2000 sarearen bidez ezarri ditu helburuak: espezieen eta habitaten kontserbazioa eta horien prozesuak bermatzea.

Zerbait egin nahi denean, helburu horiekin zuzenean loturarik ez badu, egin behar da ebaluazio egokia. Hala dio 6.4. artikuluak. Baina hemen aurkitzen duguna da: proiektua bera falta da, ez dago. Eta gainera, zatiketa bat gertatzen da. Gure esperientzia oso luzea da Bruselan, eta badakigu nola egiten diren gauzak. Halako zatiketa horien bidez, benetako ebaluazio global bat saihestu nahi izaten da. Kasu honetan, eskualde osoa hartu behar da kontuan.

Eta daukaguna da: proiektu baten ausentzia, publizitate handia, eta aldi berean, mila eta bi egitasmo burokratiko posible egiteko baliabideak. Baina axioma bat badago: babes bereziko eremu batean alternatibarik ez balego, aztertu beharko genuke. Baina zenbat alternatiba daude Bizkaian edo Euskadin bertan halako gauzak egiteko?

Hemen daukagu proiektu aprioristiko bat, eta dinamitatu egiten ditu marra gorriak. Eta aurkitzen duguna da marra gorrien gainetik pasatzen direla. Eta, gainera, informatuta daude. Baina berdin zaie. Orduan, el menoscabo, el menosprecio, edo azken finean, ez aintzat hartzea. Hori bada. Kasu honetan, Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak, Ministeritzarekin batera, oso ariketa arriskutsua egiten ari direla uste dut: hiritarrari esaten zaio, "ojo, baditugu arauak, baina guk, politikariek, nahi dugunean gainditu egiten ditugu".

Horretarako, Vidartek esaten zuen "desblokeo administratiboaz" hitz egiten zuten. Etxanobek dio: "aztertzen ari gara bideragarria den ala ez", baina bitartean gauza asko ari dira aldatzen. Badaukagu, adibidez, zonalde nukleo bat, eta zonalde nukleoetan, biosfera-erreserba guztietan, babesa bermatzeko helburuak argi zehaztuta daude: prozesu hidrogeologikoak, dibertsitatea, bata bestea babesteko. Baina hemen badago aprioristiko den determinazio bat. Eta horren ostean dator negazioa.

"Sí o sí" esaten den horren ostean, badator eskualde mailan arautu nahi duten halako plan estrategiko bat. Baina Guggenheim Museoa hortik kanpo aterata, esanez: "guk hemen erantzun sozial zabala dagoenez, inbertitu egingo dugu". Eta orain, museoaren kontu honekin lotuta, azkenengo manifestazioen ostean... uste dut entzute-prozesuaren bideragarritasun hau bera jartzen duela zalantzan. Niri larria iruditzen zait. Honek kondenatu egiten gaitu gizarte zibilari, azkenean, tribunaletara joatera. Baina proiekturik ez dagoenez, ezin dugu jo. Edo erakundeek ezin dute Europako auzitegietara jo.

Europan esaten dute: "baina zertaz ari zarete?". Eta orduan, gotorleku publikoak erabiltzen dira egitasmo pribatu bat gauzatu ahal izateko, baina marra gorriak gaindituz, inolako lotsarik gabe.

Gero, Aldundian eta Eusko Jaurlaritzan badaude teknikariak, neu bezalakoak, unibertsitatean urte asko eman dituztenak. Baina esan beharra dago: Natura 2000 sareko babes bereziko eremu horietan... Zehazki erdaraz esango dizut: aquellos proyectos o programas que no tienen relación directa con los objetivos de conservación del lugar han de ser sometidos a una adecuada evaluación. Baina, ojo, begiratu egin behar da alternatibak ote dauden. Eta hori guztia, hemen dinamitatu egiten da. Beraz, azken batean, ingurunearen balioari ez dioten begirunerik. Edo ezjakintasuna da, edo soberbia. Ez dakit nola deitu. Baina horrek bereziki kezkatu egiten nau.

Babes bereziko eremu horien kudeaketa ardura dutenak Aldundiak dira. Hala dio "Lege de Territorios Históricos"-ek gure erkidegoan. Hau da: otsoak zaindu behar ditu ardiak. Paradoxa bat da.

Eta azkenik, esaten duzu: kontxo! Ari gara begiratzen aldaketa klimatikoa, biodibertsitatearen galera, badaude prozesuak, uholde-arriskuaren kontuak, arrisku-kudeaketa egokia... eta hori guztia berdin da.

Hemen apustu bat egin da turismo masiboaren alde. Eta, alor horietatik begiratuta, 2019an Eusko Jaurlaritzak berak Kataluniako enpresa bati eskatu zion diagnostiko bat egiteko, indikatzaile batzuetan oinarrituta, turismoaren eragina aztertzeko.Eta ikusten zutena zen: hau saturazio antzaren bat baduela. Hondartzak gainezka daude. Berton bizi garenontzat ez da esperientzia gozoa umeekin hondartzara joatea. Gero, hiru ordu behar ditugu hamar kilometro egiteko kotxez, etxera bueltatzeko.

Garraio publikoaren sarea, bereziki eskumako ertzean, oso urria da. Eta masifikazioa dago. Gernikan egon bazara, ikusiko zenuen badagoela masifikazio bat. Eta esperientzia guzti hauek bilakatzen dira desatsegin.

Diagnostiko horrek argi erakusten zuen neurri disuasorio batzuk ezarri behar direla. Gaztelugatxe da adibide aparta. Zentzu honetan, ukatu egin zaigu bertokoei hango bisita egitea, esperientzia bihurtu delako desatsegin. Eta ez bakarrik guretzat, han bizi direnentzat ere bai —eta bizitzaz ari naiz, ez soilik pertsonaz: hegaztientzat ere bai, esate baterako. Hori da arazo bat. Eta horrekin gain jarrita, badaukagu beste diagnostiko bat, niretzat oso aintzat hartzekoa: Eusko Jaurlaritzak berak ornitologo jakintsu batzuei enkargatu zien dictamen bat.

Ornitologoek esaten zigutena zen: estuarioak jasan dituen presioak jada jasanezina direla kontserbazio-helburu horiek bermatu ahal izateko, bereziki hegaztien populazioei dagokienez. Badakizu, hau oso txikia izan arren, posizio estrategikoa du migrazio-ibilbide horietan.

Eta ornitologoek esaten dutena da: sedimentazio tasa, hau da, hegaztiek zenbat denbora eta zenbateko erosotasunarekin elikatu eta atseden hartu dezaketen, urratu egin dela. Eusko Jaurlaritzak, Patronatuaren bidez, paduran bertan hainbat ibilbide prestatu izan ditu. Eta horrek ekarri duena da masifikazioa.

Honi gehitu behar zaio: hegaztiak behatzera hurbiltzen garen herritarrak, udan txakurrarekin paseo egiten dutenak, ur-kirolak... eta orduan, ez da ideia hoberena urtean zehar edo lau hilabetez bada ere, beste 150.000 bisitari gehiago sartzea. Horrek bilakatzen du ezinezko kontserbazio-helburu horiek betetzea.

Horiexek dira mahai gainean dauden ebidentziak. Oso kudeaketa urria egiten da, eta administrazioen aldetik ez dago koordinaziorik. 40 urteko ibilbidean, Biosfera Erreserban eta bereziki zonalde nukleoetan ikusten dugu politika utzikeriatsuak aplikatu direla. Eta orain gainera, hau guztia dator gainera.

Hiru zonaldez hitz egin duzu, zergatik desberdintzen dituzu?

Dudik gabe, desberdina da. Oso desberdina. Gernikaz ari garenean, kezkatu egiten nau entzute-prozesuan iritzi horietan oinarria jartzeak. Parte-hartze publikoko prozesuetan, nik bereziki ibaietako errestaurazioan egiten dut lan azkenengo 30 urteetan. Eta ezinbestekoa da herritarren iritzia eta parte-hartzea kontuan hartzea.

Baina badago abiapuntu bat sekula egin ez dena, ez da kontuan hartu. Ez Biosfera Erreserbaren ibilbidean, ezta gai honetan ere. Herritarren kapazitazioa, esaterako, ez da inoiz landu. Ez dut inor mespretxuz tratatu nahi, inondik ere. Baina denok parametro edo pentagrama berdinean aritu behar dugu.

Lehenengoan, jakintsu batek esaten zigun Gernika ez dagoela Biosfera Erreserban. Kontxo! Orduan, ezjakintasuna ezin da zabaltzen utzi. Desberdintasuna badago, noski. Bata da lurzoru industrial izandakoa, baina trama urbano batean dago, uholde-arrisku izugarri handiko eremuan. Hori esan behar da.

Akuiferoa ez dago justu udal azpian, baina hedadura handia du, eta oso akuifero konplexua da. Gainera, kutsadura maila oso handia du. Azken bi urteetan parte hartu izan dudalako dakit: oso kezkatuta gaude hidrologiaren ikuspegitik. Akuifero hori deskontaminatu egin behar da.

Eta Aldundiak esaten du: "konpondu dugu, egingo dugu". Baina problema ez da Dalia, ez duelako akuifero propioa. Orduan, noski desberdina da. Baina hemen dagoen trama oso bat prozedurez osatua dago. Azken batean, galdera askok esaten dute: "zuk orduan egingo zenuke Guggenheim Dalian eta bestea itxi?".

Nik ez dut erabakiko hori. Nik esaten dudana da: Biosfera Erreserba batetan badaukagula melodia oso bat, eta melodia hori oinarritzen da diagnostikoan eta partaidetza publikoan. Deitu nahi duzun bezala: parte-hartze prozesu, deliberatiboa... horrek kapazitazioa eskatzen du, eta aldez aurretik inpaktuak ebaluatzea.

Nik Gernikara joaten naizenean zaila izaten da gaur egun bertan aparkatzea. Ez dut imajinatu nahi hemendik aurrera zer izango den. Edo astean zehar pote bat hartzea lasai, edo dena delakoa.

Hori da interesatzen zaiguna: horrek eramaten gaitu ezinbestean diagnostiko baten beharrera, erabaki edo proposamenak egin aurretik. Eta diagnostiko horretan, aintzat hartu behar dugu arlo kulturala ere. Ze, klaro, guk ikusten duguna da —edo nik ikusten dudana da— hemen esaten dela "natura eta kultura uztartu behar dira", baina horretarako fundazio pribatu baten beharra omen dugu. Edo besterik gabe, Bilbon arrakastatsua izan den formula bat hemen errepikatu nahi da.

Eta honek, Etxanobek esaten zuen bezala: “proiektu hau ona da”, errepikatu egiten zuen. “Konbentzituta gaude proiektu hau ona dela.” Bai, badaude praktika mediku batzuk, hainbat alorretan inolako ebidentziarik gabe erabakitzen direnak. Ez da borondatezkoa, ezta? Horrekin lotuta, nik esango nuke: Zuk galdetu didazu: bereizten al dituzu kokaleku posible horiek? Bai, noski. Ez da gauza bera. Marra gorriak badaude Natura 2000 sarean eta babes bereziko guneetan. Beste kontu bat da halako erabakiak hartzeko, hainbat parametro jarri behar direla kokteleran. Eta galdera da: ze apustu egiten du herri honek? Elkargo autonomiko honek?

Adibidez: bertako kulturaren alde? Non gelditzen dira hemengo ekoizleak? Apur bat ezagutzen dut eremu hori, eta jendea oso kexu dabil. Politika makro-kultural hauek bazterkeriaz josita daude. Kanpokoa asko estimatzen da, oso ona da. Eta bitartean, hemen batzuk esaten dute ezin direla hortik bizi. Beraz, zure galderaren erantzuna da: bai, guztiz desberdina da. Bat tropelia izugarria da. Eta horrek esan nahi du, behartuta egongo garela —bai erakundeak, bai mugimendu ekologistak, bai akademiatik ere— tribunaletara jotzera, esateko: “hau ezin da egin”.

Zer gehiago gehituko zenuke?

Eta ezagutzen ez den proiektu bat, diru publikoa xahutuko duena, diagnostikorik gabekoa, eta marra gorri gorriak gainditzen dituena. Niri sinesgaitza suertatzen zait gure politikariek ez aintzat hartzea edo aholkularitza eskasa izatea, edo nik dakit zer. 

Eta hemen badago metatutako iritzi-korronte bat. Boterean daudenek diote: "hau ona da, eta bai ala bai egingo da". Eta presionatuta sentitzen direnean, orduan, bueno: "entzute-prozesua"... baina ez da izango loteslea. Loteslea zer da? Tribunalek esaten dutena bakarrik? Ojalá tribunalek ez egotea izan dadila helburua. Baina ni ezin naiz sinetsi honaino iritsi garenik, hainbeste urtetan matraka emanda. Eta bitartean, hau ez da bakarrik proiektu hau: badaukagu Astilleros de Murueta, kontzesioa amaituta dutela eta han jarraitzen dutela lanean.

Orain legeak dio: el que contamina, lo descontamina y lo paga. Baina hemen, erosi nahi dute Astilleros de Murueta. Eta 2025ean ez dugu aintzat hartzen dagoena aurrean. Ez dakit, seguruenik zuk izango dituzu ni baino datu gehiago. Frantzian, adibidez, ehuneko 40k dio pobreziaren mugatik gertu dagoela. Eta hemen? Bostetik batek dago pobrezia energetikoan. Badaukagu desnutrizioa. Eta badaude hainbat atal: justizia soziala, demokrazia, eta halako balioak, urratuta gelditzen direnak.

Edo, beno, ni biologoa naiz, eta erakusten ari gara kontserbazio-egoera nola galtzen ari garen hainbat ataletan. Eta baliabideak baditugu. Ezagutza eta jakintza badago. Baina ez dago inolako borondaterik. Eta orduan, ez dakit nola kalifikatu.