Zer ari da gertatzen gaur egun eskualdean?

Orokorrean, nik Urdaibain ikusten dudana gehienbat igual Mundakan eta Sukarrietan eta orain Bermeon gero eta gehiago zera da: Sukarrietan neguan 3000 pertsona bizi izaten ginen, eta udan beraneante asko dagoenez, uste dut 2000ra heltzen ginela. Sukarrietan komertzio gitxi dau, eta gehiena da jendea etorteko eta udan ostalaritza kontsumitzeko eta barkuen ibiltzeko. Bermeon be bai herri bezala, herritar gehiago dagoenez, herri bezala funtzionatzen du. Bai ikusi dut gaur egungo erosketa digitalen ondorioz, denda lokalak asko zarratu egin behar izan dutela eta proposamen berriak sortzen badira ere, nik uste dut kostatzen zaiela apurtxo bat aurre egitea egoera horri. Eta gehien bat hoberen funtzionatzen dituzten proposamenak diez ostalaritzako proposamenak, dauzelako herritarroi eta turistei bideratuta.

Nabaritzen da turismoaren inpaktua, azkeneko bi urtetan. Kaletik ibiltzean ikusten zenuen jende asko  kanpokoak zirela, gero be bai zabaldu direz teteria batzuk edo gosaltzeko lekuak eskaintzen dabezenak tostadak eta english breakfast estiloko gauzak... San Juan de Gaztelugatxegaz egin zen esplotazio turistikoaren ondorioz, egin zen Bermion parking handi bat non autokarabana gehiago etortzen diren. Bai dago turismoaren igoera nabari bat. Nire kasu pertsonalean, ez dost gehiegi afektatzen arlo ekonomikoan, baina zoaz taberna batzuetara, eta bai egoten da turistaz beteta. Eta gero be bai hezkuntza alorrean, gero eta turista gehiago egon zure ama hizkuntzan hitz egitea gero eta gaitzagoa izaten da.

Eta orduan, komentatu dituzun erronka guzti horien artean,  zein esango zenuke dela erronkarik garrantzitsuena?

Denden eta halakoen inguruan gehiago egitea. Ez badaukazu kontzientzia herrian kontsumitzearena, ba denda hoiek azkenean zarratu egingo dabe. Eta horrek dakarren arazoa da gero funtzionatzen dabezen zerbitzuak izaten diezela turismoko zerbitzuak. Ordun, askotan apustu egiten da horretara, eta horrek dakarrena da gero eta turismoarentzako egindako zerbitzu gehiago egotea, eta bertako ekonomia gero eta baldintzatuago egotea turismoarengandik. Eta horrek uste dot arrisku bat dakarrela: zuk eraikitzen baduzu herrialde bat turismoaren mesedeei erantzuteko, gero baldintzatuta egongo zara horreri jarraitzea eta atzera egitea gehiago kostatuko da.

Zein aukera ikusten dituzu herrian edo eskualdean?

Bermeoko udaletxeak bai egin dauz azkeneko urte hauetan bonoak, bertako dendetan erosteko. Hogeita hamar euro ordaintzen bazenituen, beste hamar euro ordaintzen zituen udalak. Bertako gauzetan dirua gastatzeko ikusten dut udaletxe partetik iniziatiba batzuk. Kanpainak nahiko egiten dituzte horren alde: bertako komertzioa sustatzeko.

Guggenheim Museoaren hedapen posible horri buruz, zein da zure iritzia?

Nire iritzia da, halako proiektu bat sortu aurretik, biosfera erreserba bat dela leku hori. Ni txikitan askotan egon naiz hortik. Badakit Muruetako Astilleroen kontzesioa oin dala urtiek amaitu zela, beraz, leku hori garbitxu ein biko zan. Esaten dugunean bertako komertzioa sustatu behar dela, Guggenheim bezalako enpresa handi bat etortzea ez da niretzako emaitza. Normalean, enpresa handixek etortzen diezenian, benefizioa beti izango da gehixen bat haientzako eta goixan dabenentzako. Eta nik ez dut ikusten proiektu honek ze erlazio zuzen dakon naturagaz eta biosferaren preserbazioarekin. Baina bai ikusten dut etekin ekonomikoa ateratzeko intentzioa.

Nik museo artistiko bat bertan jartzeari ez diot zentzu askorik ikusten. Ez dut ikusten artearen izenean egiten den zeozer, baizik eta turismoaren izenean egiten den zerbait da. Bertako egoeraren erantzuna ez dut uste izan behar denik enpresa handi-handi bat etortea, dakigune Bilbora hainbeste eta hainbeste turista ekartzen dauzela. Eta egoera hori eskualde txiki honetara ekartzea. Beste aukera batzuk egon ahal diezela? Seguru nago eta badakit honek azkenean bai ala bai onuraren bat ekonomikoki ekarri ahal dauela, baina badakit diru gehixena gorantz joango dela eta ez dela herrixan bertan geratuko, ez bada turismorako zuzenean erlazionatuta dauden hoteletan edo restauranteetan. Gainerako guztiei ez dut uste eraginik eingozkunik, ez badan turista gehixau egotea.

Zer motatako proiektua izan beharko litzateke kulturalki edo artistikoki?

Nik uste dut artea beti izan behar dela apurtxu bet kontestuala eta garaikidea, eta inguruan duzunarekin erlazionatuta. Urdaibai den lekua, gainera, leku politte dela, inspiratzen dauela. Eta leku bat sortzea, eta leku horretan bertako artisten ikuspuntuak kanporatzea polita izan daiteke, baina Guggenheimek egiten dauzen esposizioetan artista handixek hartzen dauz. Haien ikuspegia da artista handiak ekartzea eta jendeari erakustea. Horretarako, jada daukagu Guggenheim bat Bilbon, eta bere funtzioa betetzen dau. Urdaibaira ekartzeari ez diot logika handirik sumatzen, eta nik egingo neban apustua, existitzen diren exposizio eremuetan -Sukarrietan badago exposizio eremu bat, Bermion bebai, Mundakan be bai- ba, horiek aprobetxatzie. Eta berton erakustea artea eta beharbada kanpoko espozizioak ekartzea. Baina ez ekarri proiektu handi bet, eskualdean berez dagoen jendeak agian ez dauela gure.

Proiektu hau egingo balitz, nork irabaziko luke edo nork galduko luke egoera horrekin?

Galdu, bertan bizi garenok eta turismoarekin zerikusirik ez dakogun jendiok. Naturak be bai galduko luke. Hainbeste pertsona egotea eta erakartzea kontaminazio asko da, nahiz eta Gernikatik Muruetara oinezko ibilbide bat egin nahi izan, errealistak bagara, ehuneko portzentaia txiki batek erabiliko dau bide hori, ze jende askok beharko dau bertara ailegatzea kotxez, autobusez edo taxiz. Bide hori egiteak zentzu polita izan dezake, baina errealistak bagara, museo batera joan behar bazara, askotan kotxez joango zara.

Bertako herritarrek tentsio gehiago somatuko dute, ze jendea deskubritzen dauena be bai asko igual dirudunak izango diez eta etxeak erosiko dituzte, espekulazioa igoko da, etxebizitzaren prezioa igoko da... Gertatzen ari den bezala. Mundakan edo Sukarrietan etxe bat erostea ezinezkoa da. Bermion prezioak igotzen ari dira nahikotxo. Bost urtetik hona prezioak nahiko igo direz. Eta turismoa handitzen bada, horrek egoera hori ez dau hobetuko, txarrerantz egingo dau. Ikusten ari gara Bartzelonan, Bilbon eta beste leku askotan, turismoa igotzen den heinean, lokalak aldendu behar dira. Eta eskualdea nahiko txikia da eta ze ein bizu mendi puntara joan ezin zulako zure txikitako herrixan bizi?

Eta irabazten dabenak: hotelak, restauranteak, turismo-bulegoak eta turismoarekin zerikusia daukaten enpresa guztixek. Guggenheim bera enpresa pribatue izenda bebai, ba irabazi gehixenak berak erungo dauz. Eta suposatzen dut gobernuak ere dirua atako dauela hemetik. Baie kalte gehixen izengo dabe: naturak eta bertako herritarrak ez dakoienak zerikusirik turismoarekin.

Eta museoa egingo ez balitz, uste duzu beste proiektu traktore bat beharko lukeela eskualdeak?

Hori nahiko argi daukat. Bermeon bizitzen den jende gehienak Bermeotik kanpo egiten dau lan, eta esan dudan moduan, Bermion ostalaritza mailan, taberna asko daude, baina jatetxeak ez hainbeste. Denda batzuk zarratzen duez...  Dendak indartzea uste dut inportantea izango zela. Eta fabrikak eta holan gehixau ahalko zien ein. Bermeok badako nahiko potentzia atueneko kontserbatan. Arrainetan dirue ateratzen dau. Baina iual fabriketan, metalurgian, gehixago ahalko zan hezi. Egia da espazioa dagoena dela. Baina bertakueri lana emoteko onuragarri izan daiteke.

Mota honetako erabakiak nola hartu beharko lirateke?

Nire ustez, zuek egiten ari zareten entzute prozesua jada badala bide bat. Gizarteak beti gidatuko dau gobernua. Adibidez, Estatu mailan, Palestinan alde mugitu dan hainbeste jendek azkenean gobernua mugiarazi du. Orduan, nik uste dut kasu honetan berdin jokatu behar dela. Enpresa batek proposamen bat badauka, proposamen hori egitea oso ondo dago eta aztertzea beharrezkoa da, eta ikustea zeintzuk diezen onurak eta kalteak. Guggenheimeko proposamen hau bai ala bai egingo zela bezala aurkeztu zen orain dela urtiek. Dala hogei urte saiatu ziren Sukarrietan, ez zauien lortu. Eta berriro saiatu diez ta jentie konturatu danien proiektua egingo zala, ordun emonda informazino apurtxu bet zein izango zen proiektua. Eta gero, Gobernuek zein Guggenheimek inposatu egin zauen proiektua eingo zala. Azkenean, zuk halako erabakixek esaten batzazun eskualde bati, non eskualdeko jende asko proiektuaren aurkakoa dan, azkenean kontrako mugimendu bat sortuko duzu.

Gobernuak esan beharko luke proiektuaren fabore badagoen, eta gero hori konbinatu herritarron entzute prozesu batekin, zuek egin duzuen moduan.

Ez dakit zerbait azpimarratu edo gehitu nahi duzun.

Asko komentatu dogu zelan sentitu dugun haiek esan dabela "proiektua egingo da bai ala bai, eta zuek ez dakizue honetaz erabakirik". Eta azkenean, guk bertan bizite, asko mindu gara. Eta esaten dotzue: "bestela zela salbatzen dugu eskualdie?". Askotan, zentratzen gara gehiegi gero eta gehixau izan behar garela, eta gero eta aberatsagoak izan behar garela... Euskal Herrian bizi gara, ez gazku faltatzen ezebez. Orokorrean, nahiko ondo bizi gara munduan dauzen leku askogaz konparatuz. Ez da dana izan behar gero eta gehixau. Minimoa eukinda jendea pozik bizi izan da. Mantentzea edo inkluso deshazkuntza posible da. Ez da dana izan biher eraiki, handitu eta gehixau esplotatu. Nik gutxienez izan dudan sentsazioa proiektu honen proposamenarekin: "eskualde hau abandonatua dago eta berpiztu behar dugu eta egin behar dugu handi bat eta ekarri behar dugu jende gehiago". Eta klaro, hori azkenean elur bola bat bezala da. Hori hazitzen danien, gero eta gehixagora moituko da. Eta orain ilegalak diezen gauzak, gero igual moldatuko diez eitzeko, adibidez, Kostako legedi aldaketa egin den moduan. Ordura arte debekatuta zegoen eta orain posible da. Eta uzten badugu hau pasatzen, hurrengo urteetan seguraski  beste aldaketa txikitxu bat gertatuko da eta gero beste aldaketa txikitxo bat... eta apurka-apurka izan daiteke eskualde azkenean kolapsatzea, adibidez, Bartzelona etxebizitzarekin kolapsatzen ari dan moduan. Bilbon pisu konpartiduetan bizi izan dira lagunak, lau-bost pertsona, eta orain ja ezin dabe. Jarraitzen badugu bide honetatik, denak kolapseko dau, ze ez dau kontrolik.

Eta nire ikuspuntua da protesta egin bidule edo gutxienez kontra ein bidule, eta erresistentzia bat egon behar dela erabaki batzuei. Eta gauzek ingo badiezen bebai, gutxienez kontuan izatea geure ikuspuntua edo jakitea ez dabela egingo nahi dabena, nahi dauenian eta nahi dabelako.